«Ψαθοτόπι Άρτας» Σπουδή στη ζωντανή γλώσσα

Χαράλαμπου Ξυλογιάννη: «Ψαθοτόπι Άρτας»

Σπουδή στη ζωντανή γλώσσα

Γράφει ο Δημήτρης Βλαχοπάνος

Τούτο μόνο να ξέρεις:
Ό,τι σώσεις μες στην αστραπή
καθαρό στον αιώνα θα διαρκέσει
(Οδυσσέας Ελύτης, Το Άξιον Εστί)
Ο Χαράλαμπος Ξυλογιάννης ανήκει στις εξαιρετικές εκείνες περιπτώσεις των στοχαστών που ο λόγος τους εκπορεύεται απ’ το δόγμα: «εν αρχή ην ο τόπος». Που μπορεί να ’τανε κάποτε τόπος κλειστός και πολιορκημένος από μύρια φαντάσματα. Αλλά τον πλημμύριζε ο άλλος πλούτος: ο πλούτος των φτωχών ενωμένων και φυσικών ανθρώπων. Που κατοίκησαν σπαρταριστοί στην ψυχή μας και διαμένουν μόνιμα εκεί, τυλιγμένοι ωστόσο με την αχλή του επιθυμητού, του μεταφυσικού και του ονειρικού. Αλλά ο κόσμος αυτός, με τις μεγάλες και μικρές του στιγμές, μοιάζει συχνά να μη χωρά στα στενά όρια του νου και να μη βολεύεται μέσα στις συντεταγμένες του χθες. Γιατί εντέλει δεν είναι ο κόσμος του παρελθόντος χρόνου. Είναι ο κόσμος του ενεστώτος, αλλά και του μέλλοντος χρόνου.
Αυτός ο κόσμος «ο μικρός ο μέγας» δονείται ζωντανεμένος ξανά στις 300 σελίδες του βιβλίου με τον τίτλο «Ψαθοτόπι Άρτας» και τον υπότιτλο «Αλή Μπέη», που έγραψε και κυκλοφόρησε πριν μερικούς μήνες ο εκ Ψαθοτοπίου Χαράλαμπος Ξυλογιάννης. Πρόκειται για μια συλλογή δεκαπέντε διηγημάτων, που κινούνται, όπως σημειώνει ο ίδιος ο συγγραφέας, «μεταξύ μύθου και παράδοσης, ιστορίας και καθημερινότητας». Το βιβλίο, αφιερωμένο στη μνήμη των γονέων τού συγγραφέα και στους απανταχού της γης Ψαθοτοπίτες, προλογίζει ο επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών Ιωάννης Καραντζής. Μαζί με τα δεκαπέντε διηγήματα περιλαμβάνει αλφαβητικό γλωσσάριο λέξεων και εκφράσεων της αρτινής κοινωνίας, ιδίως των πεδινών περιοχών, και ένα μικρό φωτογραφικό λεύκωμα με προσωπογραφίες και στιγμιότυπα της καθημερινής ζωής του Ψαθοτοπίου.
Ο Χαράλαμπος Ξυλογιάννης είναι ένας άνθρωπος λεπτών και ευαίσθητων χορδών. Είναι μια μνήμη που μοιάζει με βαθύ κι αστείρευτο πηγάδι. Και μια συνείδηση που αγρυπνά εποπτεύοντας τα δρώμενα της ψυχής του, όπως αυτά προσλαμβάνονται από τον έξω κόσμο και μετουσιώνονται σε εικόνες και δράματα εντός του. Με το βιβλίο του «εκπληρώνει έναν διακαή πόθο να αναζητήσει και να καταγράψει είτε αληθινά γεγονότα που διαδραματίστηκαν στο χωριό του και κρατήθηκαν στη μνήμη κάποιων ανθρώπων είτε να αποτυπώσει με τη γραφίδα του κάποιες εμπειρίες και βιώματα που του κέντρισαν τον συναισθηματικό του κόσμο», σημειώνει συμπυκνώνοντας στον πρόλογό του ο καθηγητής Ιωάννης Καραντζής.
Με τη γνησιότητα και την καθαρότητα μιας σκέψης που υπακούει σε μια βαθύτερη και αμάχητη ανάγκη της ψυχής, ο Χαράλαμπος Ξυλογιάννης ξεδιπλώνει αναπτύσσοντας, με τη φυσική και ανεπιτήδευτη αφήγησή του, τις μικρές και κλειστές σελίδες μιας εποχής και μιας κοινωνίας. Αλλά η ψυχή του χωριού του δεν είναι παρά η μικρογραφία της ευρύτερης ελληνικής κοινωνίας μέσα στις συνθήκες της προπολεμικής και, κυρίως, της μεταπολεμικής εποχής, μέσα δηλαδή σε μια θρυμματισμένη και διασπασμένη διαδρομή που οι ταπεινοί και καταφρονεμένοι της ζωής μάχονται απεγνωσμένα να διαβούν και να υπερβούν τα σκοτεινά μονοπάτια της στέρησης και να δουν κάποτε φως κι αυτοί στον ορίζοντα.
Αλλά ο συγγραφέας δε γράφει και δεν αποτυπώνει απλά την αγκομαχούσα ζωή της κοινωνίας που του έλαχε. Ξαναζεί την εποχή, συνομιλεί με τα πράγματα του τόπου του, ζωντανεύει μορφές, αναπλάθει γεγονότα, συμπορεύεται με τους βιοπαλαιστές, κρατώντας αναμμένη τη φλόγα στο καντήλι της μνήμης πάνω απ’ τα αγαθά και ρυτιδιασμένα πρόσωπα των προγόνων του. Διαβάζοντας ο αναγνώστης δεν παρακολουθεί από απόσταση τα γεγονότα και τις πράξεις των ανθρώπων, αλλά μοιράζεται μαζί τους το μόχθο, την αγωνία, τις χαρές και τις λύπες τους. Είναι κι αυτός, ο αναγνώστης, ένας μες στα πλήθη και τις ομάδες. Που ακούει, κουβεντιάζει, σχολιάζει και συμπάσχει. Ανασύροντας μαζί κι άλλες εικόνες του δικού του μικρόκοσμου και νιώθοντας την ανάγκη ν’ αφηγηθεί κι αυτός, καθώς ο συγγραφέας, τις δικές του ιστορίες.
Αλλά αυτό που ξεχωρίζει ιδιαίτερα στην αφήγηση είναι η γλώσσα, ο προφορικός λόγος, όπως οι άνθρωποι της υπαίθρου τον κληρονόμησαν ακατέργαστο και τον διέσωσαν έτσι αυθεντικό και αδιατάραχτο. Το βιβλίο του Χαράλαμπου Ξυλογιάννη είναι μια σπουδή στη ζωντανή γλώσσα του λαού μας, πριν αυτή αλωθεί και συρρικνωθεί απ’ τη βίαιη εισβολή και επικράτηση των μαζικών μέσων, ακόμη και της κακής διδασκαλίας, που περιφρόνησε βάναυσα τη λαϊκότητα και ευλόγησε θεραπεύοντας και θωπεύοντας τους γραμματικούς τύπους και τους συντακτικούς όρους. Ο Χαράλαμπος Ξυλογιάννης ξαφνιάζει τον αναγνώστη του, καθώς, περιφερόμενος στο βυθό της συλλογικής γλώσσας, τραβά στην επιφάνεια λέξεις και φράσεις που είχαν από καιρό ξεχαστεί κι είχαν περάσει στην περιοχή της παλαιοντολογίας.
Αλλά η γλώσσα είναι η ψυχή μας, είναι η κοινωνική μας ζωή, η ιστορία μας, ο ατομικός και συλλογικός αγώνας για την ελευθερία και την αξιοπρέπεια. Και η γλώσσα είναι πρώτα λαλιά, είναι ήχος, είναι χάδι. Αλλά είναι και ο ομφάλιος λώρος που ενώνει το άτομο με το περιβάλλον του. Και θέλει τόλμη, πολλή τόλμη, για να την ανιχνεύσεις και να την προφέρεις χωρίς προκαταλήψεις, ακολουθώντας τη φυσική της ροή και διασώζοντας μες στην αστραπή ό,τι μπορείς από αυτή. Ο Χαράλαμπος Ξυλογιάννης «αναζητώντας το άγριο κυκλάμινο» και στήνοντας το αφτί του προς «το βογκητό του Βάλτου», αναζητά μέσα στην τραχύτητα του τώρα τη γλυκύτητα του τότε μυθικού κόσμου και αφουγκράζεται τη μελωδία της χθεσινής ψιχάλας, καθώς χορεύουν οι στάλες της πάνω στις τσίγκινες σκεπές των φτωχόσπιτων του Αλή Μπέη.