Η Δίκη των Εξ

Γράφει ο Θωμάς Τζουβάρας

Βρισκόμαστε στο 1919. Η Ελλάδα υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο βρισκόταν στο μέτωπο της Μικράς Ασίας (περιοχή της Σμύρνης) και με την σύμφωνη γνώμη και συνδρομή των Μ. Δυνάμεων. Η εκστρατεία συνεχίζονταν με πολλές οικονομικές συνέπειες για την Ελλάδα αλλά και πολλές απώλειες. Έτσι, στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 η Ενωμένη Αντιπολίτευση (όλα τα αντιβενιζελικά κόμματα) με την υποστήριξη του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄κέρδισαν τις εκλογές με αίτημα την διακοπή των πολεμικών αναμετρήσεων. Ο Δημήτριος Γούναρης(τότε πρωθυπουργός προσπάθησε να το πετύχει αλλά λόγω των οικονομικών πιέσεων των Μ. Δυνάμεων, που απέσυραν την οικονομική κάλυψη την οποία προηγουμένως παρείχαν στον Βενιζέλο, αναγκάστηκε να διατηρήσει το μέτωπο στην Σμύρνη
Η κατάσταση εξακολουθούσε να παραμένει προβληματική : τα οικονομικά της χώρας ήταν σε άθλια κατάσταση, ενώ ο στρατός του Μουσταφά Κεμάλ έπαιρνε διαρκώς νίκες στο μέτωπο. Η λύση που προκρίθηκε για διχοτόμηση του χαρτονομίσματος (τα χαρτονομίσματα να είχαν την μισή αξία που δήλωναν και το υπόλοιπο μισό να ανταλλασσόταν με ομόλογα του κράτους) βελτίωσε τις οικονομικές επιδόσεις της Ελλάδας αλλά δεν κατάφερε να ανατρέψει τα δεδομένα στον πόλεμο σε συνδυασμό με την πολιτική αστάθεια που επικρατούσε. Από την ημέρα που ανέλαβε ο Γούναρης την πρωθυπουργία, τον Μάρτιο του 1921, και μέχρι την Μικρασιατική καταστροφή (1922) τον διαδέχτηκαν άλλοι δύο στον προεδρικό θώκο (Πρωτοπαπαδάκης, Στράτος). Η συνεχόμενες ήττες έφεραν την πτώση της αμυντικής γραμμής του στρατού στο Αφυών-Καραχισάρ με άμεση συνέπεια την υποχώρηση του ελληνικού στρατού.
Η συνέχεια είναι γνωστή σε όλους….
Τον Αύγουστο του 1922 κατέφθασε στην Ελλάδα ένας αποδυναμωμένος ελληνικός στρατός, αλλά και πλήθος ελλήνων προσφύγων της Μικράς Ασίας που εκδιώχθηκαν βιαίως. Εκείνες τις μέρες επικρατούσαν έντονες αναταραχές στην ελληνική κοινωνία, καθώς όλοι αναζητούσαν πρόσωπα για να επιρρίψουν ευθύνες για την ήττα στο μέτωπο, την άθλια οικονομική κατάσταση, την απώλεια συγγενών και φίλων αλλά και ενός σημαντικού τμήματος που ιστορικά ανήκε στον ελληνισμό (Μικρά Ασία). Αποκορύφωμα όλων αυτών ήταν : η εκδήλωση κινήματος υπό τον Νίκο Πλαστήρα στην νησιωτική Ελλάδα (Κίνημα της 11ης Σεπτεμβρίου 1922) , αλλά και η σύλληψη πολιτικών από τους βενιζελικούς με αρχηγό τον στρατηγό Θεόδωρο Πάγκαλο. Ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος παραιτήθηκε από τον θρόνο και την θέση του ανέλαβε ο Γεώργιος Β΄. Η κρίση οξύνθηκε ακόμα περισσότερο τον Οκτώβριο. Στις 9 του μήνα 100.000 άτομα έκαναν μία ογκώδη διαδήλωση στην πλατεία Συντάγματος ζητώντας την καταδίκη του Γούναρη και των συνεργατών-στελεχών του. Στις 13 εκδόθηκε διάταγμα για την σύσταση έκτακτου στρατοδικείου. Πρόεδροι του σώματος ανέλαβαν οι Θεόδωρος Πάγκαλος και Αλέξανδρος Οθωναίος με την στήριξη του Νίκου Πλαστήρα.
Έτσι λοιπόν παραπέμπονταν σε δίκη 8 άνθρωποι
• Δημήτριος Γούναρης, αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος και πρωθυπουργός την περίοδο 1921 – 1922
• Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, υπουργός οικονομικών στις κυβερνήσεις Γούναρη και πρωθυπουργός το 1922
• Νικόλαος Στράτος, πρωθυπουργός το 1922 (για μερικές ημέρες μόνον) και υπουργός Εσωτερικών το 1922
• Γεώργιος Μπαλτατζής, υπουργός εξωτερικών στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη
• Νικόλαος Θεοτόκης, υπουργός στρατιωτικών στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη
• Γεώργιος Χατζανέστης, διοικητής της στρατιάς της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης
• Μιχαήλ Γούδας, υποναύαρχος ε.α. και υπουργός στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη
• Ξενοφών Στρατηγός, υποστράτηγος ε.α. και υπουργός στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη

Εν τω μεταξύ, οι Μ. Δυνάμεις και κυρίως η Βρετανία ασκούσαν πιέσεις προκειμένου να μην γίνει καμία εκτέλεση αλλά και κάποιοι μετριοπαθείς στρατιωτικοί. Πολλές χώρες διέκοψαν τις διπλωματικές σχέσεις με την Ελλάδα ενώ η στάση του Ελευθερίου Βενιζέλου για πολλούς ιστορικούς είναι αμφιλεγόμενη. Ο ίδιος ήταν τότε εκτός Ελλάδας και είχε διοριστεί από τις Μ. Δυνάμεις ως ο εκπρόσωπος της Ελλάδας στο εξωτερικό. Σε γράφημα από το Παρίσι ζητούσε την εσχάτη των ποινών μόνο για τους πρώην Πρωθυπουργούς ενώ μετέπειτα σε επιστολή του στον Παναγή Τσαλδάρη το 1929 αναφέρει ότι ήταν λάθος η θανατική καταδίκη.

Στις 31 Οκτωβρίου αρχίζει η δίκη με την ακροαματική διαδικασία όπου παίρνουν τον λόγο οι μάρτυρες, κατηγορίας, υπεράσπισης και οι ίδιοι οι κατηγορούμενοι πλην του Γούναρη ο οποίος απουσίαζε λόγω τύφου. Η διαδικασία διήρκησε 16 μέρες. Στο κατηγορητήριο υπήρχαν 15 σκέλη τα οποία όλα μαζί συγκλίναν στην κατηγορία της «εσχάτης προδοσίας». Κάποια αυτά αφορούσαν όλους μαζί, σε κάποια σκέλη απευθύνονταν σε λίγους (κυρίως τον Γούναρη). Τελικά η ετυμηγορία, που ανακοινώθηκε από τον Αλέξανδρο Οθωναίο, ήταν ότι οι 6 από τους κατηγορούμενους καταδικάζονται σε θάνατο : Γεώργιος Χατζηανέστης, Δημήτριος Γούναρης, Νικόλαος Στράτος, Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, Γεώργιος Μπαλτατζής, και Νικόλαος Θεοτόκης. Αντίθετα, οι Μιχάλης Γούδας και Ξενοφώντας Στρατηγός καταδικάζονται σε ισόβια φυλάκιση. Η ετυμηγορία ανακοινώθηκε στις 7.15 π.μ. και η εκτέλεση έγινε δύο ώρες αργότερα κατόπιν πιέσεων του Θεόδωρου Πάγκαλου. Το ημερολόγιο έγραφε 15 Νοεμβρίου του 1922.